Część zbioru uporządkował sam twórca. K. Twardowski podzielił materiał na osobne prace i w przeważającej części nadał im tytuły. Jednak podczas przekazywania archiwaliów ingerowały w nie również inne osoby, prawdopodobnie m.in. żona filozofa i prof. Kazimierz Ajdukiewicz.

Po przyjęciu spuścizny do Biblioteki Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, została ona wstępnie uporządkowana przez kierownika Janusza Krajewskiego. Dokumentów nie wpisano jednak do księgi inwentarzowej. Otrzymały natomiast tymczasowe sygnatury: P – dla segregatorów biurowych, T – dla teczek.

Materiały znajdujące się w teczkach zostały ponumerowane jeszcze przed złożeniem ich w Bibliotece. Wykazują one przerwy w ciągu numeracyjnym.

Wiadomo, że prof. K. Ajdukiewicz część papierów zatrzymał u siebie. Prawdopodobnie wakujące obecnie numery, posiadały te właśnie, zatrzymane pozycje. Segregator dołączony 28 października 1963 r. nie został w ogóle oznakowany.

Rękopisy w Spisie inwentaryzacyjnym figurują według kolejności nadanych sygnatur, która nie pochodzi od autora zbioru. Niektóre powstałe w ten sposób jednostki grupowały razem materiały przypadkowe i nie związane ze sobą. Bywały też wypadki odwrotne; części jednej pracy rozproszone były po kilku sygnaturach. Obrazuje to załączona do katalogu konkordancja. Przy porządkowaniu zbioru okazało się na przykład, że dotychczasowa sygnatura P.9,7 stanowi brakujące karty pozycji 2 (dawne oznaczenie P.5,1).

Zasób archiwalny podzielono na dziesięć grup:

I Wykłady uniwersyteckie

II Materiały do zajęć dydaktycznych

III Rozprawy i inne prace

IV Tłumaczenia, recenzje, omówienia

V Odczyty, wykłady powszechne, przemówienia

VI Projekty programów nauczania, projekt statutu, orzeczenie sądowe

VII Luźne notatki, zapiski

VIII Wycinki z gazet

IX Druki

X Materiały obce znajdujące się w spuściźnie

Najczęstsza forma piśmiennicza spotykana wśród materiałów to wykłady (grupa I), które razem z materiałami dotyczącymi innych zajęć dydaktycznych (grupa II) stanowią niemal połowę spuścizny. Jeden z wykładów pochodzi z roku akad. 1894/1895, gdy Twardowski prowadził zajęcia na Uniwersytecie Wiedeńskim. Część wykładów zawiera uzupełnienia z późniejszych lat akademickich lub odsyłacze do lat wcześniejszych. Dla niektórych autor sporządził streszczenia. Przy wielu tekstach Twardowski odnotowywał numery i daty dzienne wykładów.

Następną, znacznie jednak mniejszą grupę III stanowią rozprawy i inne prace. Są wśród nich teksty pełne, np. „Psychologia” (zob. poz. 70) lub „Idee und Perception” (zob. poz. 64) i niedokończone jak „Etyka” (zob. poz. 71). Kilka pozycji to początki, pierwsze rozdziały planowanych rozpraw (zob. poz. 80, 88).

W kolejnej pod względem liczebności grupie V mieszczą się odczyty i przemówienia związane z ożywioną działalnością organizacyjną i popularyzatorską Kazimierza Twardowskiego. Wyjątek stanowi tu jedno przemówienie żałobne (zob. poz. 114). Spośród nich można wydzielić kilka tekstów wygłoszonych w ramach Powszechnych Wykładów Uniwersyteckich. Jest tu też jednostka łącząca materiały związane z przemówieniem „O dostojeństwie Uniwersytetu”.

Oprócz wykładów, w archiwum filozofa znalazła się dokumentacja jego działalności dydaktycznej, głównie prowadzonej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Najczęściej dotyczy ona utworzonego przez profesora w 1897 r. seminarium filozoficznego.

Aktywne uczestnictwo założyciela Szkoły Lwowsko-Warszawskiej w życiu dydaktyczno-pedagogicznym i zainteresowanie sprawami szkolnictwa zaowocowało też taką formą dokumentów jak programy szkolne z przedmiotów logika i psychologia (grupa VI). W papierach Twardowskiego jest też jeden projekt statutu organizujący funkcjonowanie polskich uniwersytetów (zob. poz. 119) i jedno orzeczenie sądowe (zob. poz. 121).

Pięć pozycji dotyczy prac innego autorstwa. Są to recenzje, omówienia i polemiki – tworzące grupę IV. Dołączono do nich także dwa tłumaczenia (zob. poz. 91 i 94).

Kilka tekstów ma formę luźnych notatek (grupa VII) . Zbiór zawiera też druki, wśród nich wycinki z gazet (grupa VIII i IX).

Osobną grupę spuścizny (X) tworzą materiały obce: świadectwo Hermana Ungra (zob. poz. 137) i materiały ze studiów Józefa Grabowskiego (zob. poz. 138). Te ostatnie to prawdopodobnie zwrot przesyłki pocztowej, którą K. Twardowski wysłał do J. Grabowskiego.

Zasięg chronologiczny zbioru to lata 1891-1939. Największa rozpiętość dat występuje w grupie VIII – Wycinki z gazet. Tu jedna pozycja pochodzi już z okresu po śmierci uczonego (zob. poz. 132). Najpóźniejsza jednostka autorstwa K. Twardowskiego to „Materiały dotyczące wymagań i lektur obowiązujących przy egzaminie z pedagogiki i dydaktyki na nauczycieli szkół średnich” (zob. poz. 123) oraz „Materiały i notatki dotyczące egzaminów z roku akad. 1933/34 i 1935/36” (zob. poz. 63).

Sześćdziesiąt osiem pozycji ze Spisu inwentaryzacyjnego nie miało datowania. Na podstawie materiałów i opracowań udało się ustalić choćby przybliżony czas powstania przeważającej ich części. Dotyczy to głównie prac z grupy III Rozprawy i inne prace.

Najczęstszą formą utrwalenia tekstów jest maszynopis. W ten sposób powstały sześćdziesiąt trzy jednostki. Prawie połowa z nich to wykłady.

Rękopisy stanowią niemal dokładnie jedną czwartą wszystkich pozycji. Należą do nich wszystkie luźne notatki i zapiski. Niektóre zawierają dopiski bądź części innego autorstwa. Pozycja 112 i prawdopodobnie poz. 64 napisane zostały ręką żony filozofa – Kazimiery Twardowskiej. Trzydzieści jeden pozycji sporządzono zarazem ręcznie i maszynowo.

Spuścizna zawiera też kilka wycinków z gazet i jeden tekst autora stanowiący fragment publikacji z serii Odczyty Towarzystwa Oświaty Ludowej (zob. poz. 132). Inna grupa to druki samoistne. Są wśród nich dwie prace Twardowskiego, programy IV Kongresu Psychologii Eksperymentalnej i jedno wydawnictwo seryjne.

Trzy jednostki zawierają naklejone na karty wycinki z opublikowanych prac uczonego: O psychologii, jej przedmiocie, zadaniach, metodzie, stosunku do innych nauk i o jej rozwoju i Czy człowiek postępuje zawsze egoistycznie? Są to pozycje 25, 51 i 84.

Formę ręcznie wypełnionego formularza mają świadectwa kolokwialne z grupy X i niektóre materiały dotyczące egzaminów (zob. np. poz. 63). W zbiorze znajduje się też jeden rewers biblioteczny (zob. poz. 77) z podpisem K. Twardowskiego.

Dominującym językiem materiałów jest polski. Powstało w nim aż sto dwadzieścia jednostek. Dziesięć tekstów jest niemieckojęzycznych, najwięcej z grupy III. Jedną pozycję sporządzono po francusku (zob. poz. 131). Siedem innych ma charakter wielojęzyczny. Oprócz już wymienionych, występują w nich języki klasyczne: greka i łacina.

Zaledwie dwadzieścia pięć prac znajdujących się w spuściźnie zostało opublikowanych w całości. Są to przede wszystkim przemówienia, odczyty i wykłady uniwersyteckie. Dalsze osiem, także z grupy I zostało częściowo wykorzystanych przy druku wykładów na temat kierunków etyki naukowej (zob. poz. 32) i sceptycyzmu etycznego (zob. Aneks I, poz. 46) opublikowanych przez Izydorę Dąmbską.

Siedemnaście jednostek zostało wydrukowanych w streszczeniach bądź programach. Zdecydowana ich większość to powszechne wykłady uniwersyteckie, odczyty i przemówienia stanowiące grupę V.

Zakres tematyczny zbioru odzwierciedla zainteresowania i pola działań jego twórcy. Aż w dziewięćdziesięciu dwóch wypadkach jest nim filozofia. Wiele pozycji dotyczy historii filozofii. Inne odnoszą się do poszczególnych gałęzi tej nauki. Wśród nich najczęściej występują: etyka i logika. Z tej ostatniej można jeszcze wyodrębnić sylogistykę. Mniejsze grupy jednostek reprezentują filozofię nauki, metodologię i teorię poznania. Dwie pozycje dotyczą metafizyki (zob. poz. 11, 96).

Drugi dominujący temat to psychologia. Tak jak w wypadku filozofii, dokumenty obejmujące zagadnienia psychologiczne można napotkać niemal we wszystkich częściach spuścizny, najwięcej jest ich wśród wykładów uniwersyteckich.

W materiałach zaznacza się też obecność tematyki związanej z pedagogiką dydaktyką i szkolnictwem. Zakres ten reprezentuje trzynaście jednostek. Są to przede wszystkim materiały do zajęć dydaktycznych, ale też przemówienia i projekty programów nauczania dla szkół średnich. Z tej grupy wyróżniają się trzy jednostki w różny sposób dotyczące instytucji uniwersytetu. Jest tu zarówno wykład „Z dziejów uniwersytetów” (zob. poz. 41) jak i „Projekt statutu ramowego uniwersytetów polskich” (zob. poz. 119).

Inne trzy jednostki (zob. poz. 21, 98 i 121) wchodzą w zakres prawa karnego.

Kazimierz Twardowski nie przejawiał nigdy zaangażowania religijnego. Znalazła się jednak wśród jego papierów pozycja 127 „Myśli”. Zawiera ona rozważania religijne na pierwsze tygodnie po Nowym Roku.


Tekst zaczerpnięto z opracowania Spuścizna rękopiśmienna Kazimierza Twardowskiego w zbiorach Biblioteki Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. Katalog, autorstwa Ewy Likus (Warszawa, 2000 rok).

Ważne

Spuścizna rękopiśmienna Kazimierza Twardowskiego (chyba, że zaznaczono inaczej), jest własnością Polskiego Towarzystwa Filozoficznego.
Publikowanie materiałów w oparciu o materiały archiwalne PTF, możliwe jest wyłącznie po uzyskaniu zgody od zarządu głównego PTF.